دکتر محمود یعقوبی، طراح و مجری اولین نیروگاه خورشیدی سهموی خطی در خاورمیانه- بی‌توجهی به توسعه استفاده از انرژی‌های پاک در ایران کاملاً برخلاف منافع ملی بلندمدت کشور است. عملکرد دولت‌های ایران در طول ۴۰ سال گذشته، کشور ما را به جایی رسانده است که فقط یک درصد برق ایران با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌شود.

ایران ظرفیت بالایی برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر دارد. توسعه بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر منجر به کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی در کشورمان خواهد شد. استفاده بیشتر از انرژی‌های تجدیدپذیر سهم ایران در انتشار گازهای گلخانه ای را کاهش می‌دهد و موجب صرفه‌جویی در مصرف آب می‌شود. این در حالی است که متأسفانه فقط حدود یک درصد برق ایران با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌شود و این امر مسئله ناشی از بی‌توجهی ۴۰ ساله دولت‌های گذشته ایران نسبت به توسعه استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر است.

طرحی ناتمام برای راه‌اندازی اولین نیروگاه خورشیدی خاورمیانه

طرح اولین نیروگاه خورشیدی سهموی خطی در خاورمیانه که آن را برای نخستین‌بار ارائه داده بودم، در سال ۱۳۵۵ به‌همراه جمعی از اساتید و دانشجویان دانشگاه شیراز، در مرکز استان فارس آغاز شد، اما این طرح هیچ‌گاه به‌نتیجه کامل نرسید و در سال‌های اخیر نیز طرح اولیه من به یک مزرعه خورشیدی تبدیل شده است که بیشتر برای بازدید میدانی و کارهای دانشگاهی و پژوهشی کاربرد دارد. روی زمین ماندن این طرح البته صرفاً یکی از نمونه‌های بی‌توجهی مسئولان اجرایی کشور نسبت به لزوم بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران است.

بی‌توجهی به انرژی‌های پاک، تضاد با منافع ملی ایران 

از ۴۵ سال پیش دغدغه توسعه انرژی‌های پاک ازجمله انرژی خورشیدی در ایران و جهان را داشتم و اکنون هم تأکید دارم که عملکرد دولت‌های ایران باید تغییر کند. باوجود این‌که در برنامه‌های شش‌گانه توسعه کشور، برنامه‌ریزی‌های زیادی برای افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید انرژی در ایران انجام شده است، اما عملکرد دولت‌های مختلف و تعاملات بین‌المللی و سیاسی ما به‌گونه‌ای بوده است که ما فقط یک درصد انرژی‌های خودمان را از انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین می‌کنیم. این در حالی است که بی‌توجهی به توسعه استفاده از انرژی‌های پاک در ایران کاملاً برخلاف منافع ملی بلندمدت و آینده کشور است. آخرین آمارهای وزارت نیرو درباره تولید برق در ایران نشان می‌دهد درحالی‌که ظرفیت تولید برق در کشور ما حدود ۸۵ هزار مگاوات است، ما فقط ۹۰۴ مگاوات یعنی حدود یک درصد از برق کشورمان را با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌کنیم. این در شرایطی است که براساس برنامه ششم توسعه، قرار بود حداقل ۵ درصد از برق تولیدی ما در سال ۱۴۰۰ با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر باشد.

باید توجه داشت که نرخ رشد صنایع تجدیدپذیر در ایران کمتر از ۳ درصد آهنگ رشد صنایع تجدیدپذیر در کشورهای توسعه یافته است. در شرایطی متولیان انرژی کشور ما، استفاده از انرژی‌های پاک را در اولویت قرار نداده‌اند که کشور ما می‌توانست یک هاب منطقه‌ای برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر باشد.

خودتحریمی زیست‌محیطی ایران

در روزهای اخیر مسئولان بیش از ۱۹۰ کشور برای بررسی وضعیت تغییرات اقلیمی جهان در گلاسکوی انگلستان دور هم جمع شدند، اما در حالی ایران در این اجلاس جهانی شرکت نکرد که وضعیت آب در کشور ما به‌شدت اسفناک است.

متأسفانه کشور ما برای تعامل و آینده‌نگری در جهت کاهش تبعات نوسانات آب‌و‌هوایی و بهبود وضعیت آب ایران، به‌صورت فعال در اجلاس‌های جهانی شرکت نمی‌کند و این مسئله نوعی خودتحریمی زیست‌محیطی محسوب می‌شود.

ازسوی‌دیگر، ایران هفتمین کشور جهان در تولید گازهای گلخانه ای است. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برای تولید برق به میزان ۷۵ تا ۸۰ درصد کمتر از سوخت‌های فسیلی، آلاینده تولید می‌کند. ۳۰ درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای موجود در ایران مربوط به نیروگاه‌های برق، ۳۰ درصد مربوط به واحدهای تجاری و مسکونی، ۳۰ درصد مربوط به حمل‌و‌نقل و ۱۰‌ درصد مربوط به صنایع است.

متأسفانه فناوری‌های موجود در صنایع ایران چندان به‌روز نیست و این مسئله سهم زیادی در انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران دارد. باتوجه‌به این‌که ایران هفتمین کشور از نظر حجم تولید گازهای گلخانه‌ای است، نقش بسیار مهمی در فرایند مبارزه با گرمایش زمین دارد و حتی به‌عنوان یکی از عاملان اصلی بروز تغییرات اقلیمی در سطح جهان محسوب می‌شود. بااین‌حال، این مهم در خلأ کنترل نخواهد شد و به ارتباطات بین‌المللی و دیپلماسی نیازی مبرم وجود دارد.

صرفه‌جویی در مصرف آب با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر

درصورت استفاده از انرژی‌های پاک برای تولید برق می‌توان در مصرف آب صرفه‌جویی کرد. برای تولید یک کیلووات ساعت برق با کمک انرژی‌های تجدیدپذیر ازجمله انرژی بادی و انرژی خورشیدی، حدود ۰.۳ لیتر آب مصرف می‌شود، اما تولید یک کیلووات ساعت برق با استفاده از سوخت‌های فسیلی منجر به مصرف ۳.۲ لیتر آب می‌شود که تفاوتی فاحش است.

برای ایران که به‌شدت درگیر بحران آب است و منابع آبی آن با سرعتی بالا رو به کاهش است، استفاده از انرژی‌های پاک برای تولید برق قطعاً می‌تواند منجر به صرفه‌جویی مناسبی در مصرف آب شود.

نقش مهم صنعت برق ایران در انتشار گازهای گلخانه‌ای

آمار تولید دی‌اکسیدکربن به‌عنوان مهمترین گاز گلخانه‌ای در صنعت برق ایران نگران‌کننده است. در کشور ما برای تولید هر کیلووات ساعت برق، ۶۵۳ گرم دی‌اکسیدکربن تولید می‌شود، اما استاندارد جهانی انتشار دی‌اکسیدکربن در صنعت برق ۴۵۷ گرم به ازای هر کیلووات ساعت تولید برق است و این مسئله نشان می‌دهد صنعت برق ایران نقش مهمی در انتشار گازهای گلخانه‌ای در کشور ما دارد.

قرار است در سال ۲۰۳۰، با کاهش قیمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در سطح جهان، تولید برق خورشیدی با استفاده از سلول‌های فتوولتاویک در سراسر دنیا به ۵۸ درصد از سهم تولید برق در جهان برسد و در آن زمان سهم نیروگاه‌های حرارتی در تولید برق جهان تنها ۳۵ درصد خواهد بود. البته برخی کشورهای توسعه‌یافته از جمله آلمان قرار است بیش از این به تولید برق با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر سهم بدهند و سهم آلمان در تولید برق با استفاده از سلول‌های خورشیدی تا سال ۲۰۳۰ به میزان ۸۰ درصد باشد.

• ما باید از خودتحریمی و عدم استفاده از ظرفیت‌های کلانی که برای توسعه بهره‌برداری از انرژی‌های پاک در کشورمان وجود دارد دست برداریم و به تلاش جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و رشد بیشتر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر بپیوندیم.

*** دکتر یعقوبی متولد سال ۱۳۲۴ در شهر زاهدان است. او مدرک دکترای مهندسی مکانیک خود را از دانشگاه پردوی آمریکا گرفت و تحصیلات خود در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد را در بین سال‌های ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۱ در دانشگاه شیراز گذراند. ایشان که ۴۲ سال است در دانشگاه شیراز تدریس می‌کند، در سال ۱۳۸۱ به‌عنوان چهره‌ ماندگار کشور در رشته مهندسی مکانیک برگزیده شد. این دانشمند برجسته کشور در سال ۱۳۹۸ نیز برگزیده ویژه سی‌وسومین جشنواره بین‌المللی خوارزمی شد و در سال ۲۰۱۸ هم براساس اطلاعات پایگاه استنادی طلایه‌داران علم (ISI-ESI) نام او در فهرست یک درصد دانشمندان برتر جهان قرار گرفت.

بازتابی از رکنا

تحلیل‌گران محترم یادداشت‌های خود را در محورهای ذیل به آدرس ایمیل فرهنگ دیپلماسی  (info@farhangdiplomacy.com) ارسال کنند: اهمیت انرژی‌های تجدیدپذیر برای ایران و جهان/ دیپلماسی محیط‌زیست/ نقش دولت در تغییر روندهای اقلیمی/ اهمیت تبدیل شدن ایران به هاب انرژی.