دکتر علی طهایی، عضو هیئتعلمی دانشگاه خوارزمی- تأثیر برخی علوم و فناوریهای نوین در حوزههای مختلف جهان امروز، غیرقابل کتمان است. یکی از مواردی که امروزه با سرعت بسیار زیادی پیشرفت کرده، مسئله هوش مصنوعی است که عدم توجه به آن میتواند نقش مهمی در عقبماندگی کشورها داشته باشد و میتواند ارتباط مؤثر آن کشور را با سایر کشورها کاهش داده و آنها را در موضع ضعف قرار دهد. شاید تصور شود چطور مسئله کاملا تخصصی و فنی هوش مصنوعی میتواند در ارتباط بین کشورها مؤثر باشد، اما موضعگیری برخی مقامات عالیرتبه سیاسی کشورها نشان میدهد پرقدرتترین کشورها، در یک دهه آینده کشورهایی هستند که در حوزه هوش مصنوعی حرف اول را بزنند.
این ماشینها، فعالیتهای شناختی وابسته به ذهن انسان را بهخوبی انجام میدهند. در نتیجه، کشورهایی که چنین سیستمهای پیشرفتهای را در دسترس دارند، بهراحتی توانایی توازن قوا در سطح بینالملل و غلبه بر دشمنان را خواهند داشت. به عبارت دیگر، قدرت در مقوله هوش مصنوعی باعث افزایش قدرت رقابتی در هر کشور میشود و از آن راه میتواند کشورهایی را که به این تکنولوژی دسترسی ندارند، به حاشیه براند و آنها را از امکان کسب سرمایه و سایر مزایای مختلف اقتصادی، سیاسی و نظامی محروم کند. کشورهای دارای سیستمهای پیشرفته هوش مصنوعی، از حجم بسیار زیاد اطلاعات پردازششده و تحلیل دقیق آنها میتوانند بهره لازم را برده و از آن در جهت پیشبرد اهداف استراتژیک کلان خود، بسیار موفقتر از سایر کشورهایی عمل کنند که صرفا برای تحلیل دادهها از مغز انسان استفاده میکنند. چگونگی بهکارگیری هوش مصنوعی توسط دولتها، نتایج مختلفی را در حوزه روابط بینالملل خواهد داشت، بدینصورت که اگر کشوری، قدرت بسیار زیادی در این حوزه داشته باشد و سلاحهایی را با توجه به این تکنولوژی تولید کند، بهراحتی میتواند سایر کشورها را تحت سلطه خود قرار دهد و توازن قوا در سطح جهانی را دستخوش تغییر کند. این نوع تسلیحات تا زمان نابودی هدف از قبل تعیینشده متوقف نخواهد شد و نتیجه طراحی نبرد نظامی مبتنی بر این روش، بسیار خطرناک خواهد بود. نتیجه رقابت و جنگ کشوری با استفاده از هوش مصنوعی با کشوری که استراتژی آن صرفا استفاده از مغز انسان است، کاملا مشخص و از پیش تعیینشده است.
شایان ذکر است در این نوع جنگ نابرابر، اخلاق هم جایگاهی نخواهد داشت و نتیجه آن تباهی خواهد بود. دغدغه دیگر این است که با توجه به اینکه اغلب توافقنامهها و پیمانهای بینالمللی مبتنی بر جلوگیری از تکثیر سلاحهای کشتارجمعی که مورد تأیید جوامع قرار گرفته، بر اساس شرایط فناوری قرن گذشته بوده و متناسب با پیشرفتهای علمی روز دنیا بهروزرسانی نشده است، در نتیجه در صورت استفاده از هوش مصنوعی در نبردها، عملا این پیمانها تأثیر بسزایی نخواهند داشت. این موضوع اسفبارتر خواهد شد، اگر گروههای تروریستی و تکفیری بتوانند از سلاحهای هوشمند برای کشتار سریع جامعه هدف خود و بهراهانداختن آشوبهای بینالمللی استفاده کنند. البته استفاده از این سیستمهای پیشرفته هوش مصنوعی، قطعا محدود به استفاده در نبردها نخواهد شد و درگیریهای نرم و سایبری نیز تحتالشعاع قرار میگیرند. بدینصورت که با طراحی از پیش تعیینشده و تولید ویروس، زیرساختهای سیستم کنترل و فرماندهی را آلوده کرده و مراکز هدف را از کار میاندازند.
تأثیرگذاری منفی در فضای مجازی هم میتواند از دیگر عملکردهای سیستمهای هوش مصنوعی باشد. با درنظرگرفتن این شرایط، بازنگری در سیاستهای کنترل سلاحهای کشتارجمعی و نامتعارف، رویکردهای رسانهای و… ضروری بهنظر میرسد و هماهنگی و اطلاع از استراتژی سیاست خارجی سایر کشورها اهمیت بیشتری مییابد؛ به دلیل اینکه حتی یک سوءتفاهم کوچک میتواند به نبردهای مخرب در میان دولتها و گروههای غیردولتی منجر شود. امروزه اغلب سیاستمداران، اطلاعات کافی در مورد عملکرد فناوریهای نوین و تأثیر آن بر زندگی بشر ندارند. همچنین برخی کشورها که استفاده از هوش مصنوعی را در دستور کار خود قرار دادند، نحوه استفاده مسئولانه از آن را بهدرستی نمیدانند و حتی ممکن است اصول اخلاقی و قوانین بینالمللی را زیر پا بگذارند. استفاده ناصحیح از هوش مصنوعی، ممکن است مشکلات اساسی برای نظامهای سیاسی و اجتماعی دنیا ایجاد کند.
برای جلوگیری از این دغدغهها، نقش دیپلماتهای علم و فناوری کشورها بسیار پررنگ خواهد شد تا با استفاده از مذاکرات بینالمللی و گسترش ارتباطات، راهکارهای قابل قبولی برای استفاده و بهکارگیری هوش مصنوعی تدوین کنند. در حال حاضر کشورهای در حال توسعه، باید توجه ویژهای به این مقوله داشته باشند و یک ستاد مرکزی، با اختیارات کافی تشکیل دهند تا استراتژی کلان دولت خود را در مواجهه و استفاده صحیح از هوش مصنوعی تبیین کنند زیرا عقبماندگی در این حوزه از سایر کشورهای توسعهیافته، کشور را در شرایط ضعف قرار میدهد. در این زمینه، باید پتانسیل بالای دانشگاههای کشور و پارکهای علم و فناوری را بهطور ویژه به کار گرفت. البته این موضوع هم خیلی مهم است که بهکارگیری هوش مصنوعی در راستای امنیت و برقراری صلح در جهان باشد و نشان دهد که دستاوردهای آن هیچ تهدیدی برای امنیت بینالملل محسوب نمیشود. در این زمینه دیپلماتها باید با انجام مذاکرات چندجانبه بر اعتمادسازی استفاده صحیح از هوش مصنوعی در سطح بینالملل تأکید کنند. در حوزه دیپلماسی، هوش مصنوعی این قابلیت را دارد که حجم انبوهی از اطلاعات طبقهبندیشده و دقیق را در اختیار دیپلماتها و متخصصان حوزه سیاست خارجی قرار دهد تا آنها در مذاکرات بتوانند با دقت زیاد تصمیمگیری کنند.
در نتیجه کشورهایی که در این زمینه پیشرو باشند، از قدرت تحلیلی و دانش بیشتری برخوردارند و این قابلیت را پیدا میکنند تا برای کسب امتیازات سیاسی و اقتصادی در جهت منافع کشور خود در عرصههای بینالمللی موفقتر عمل کنند. البته متأسفانه، برخی کشورهای ابرقدرت از این سیستم برای جاسوسی و دستیابی به اطلاعات مفید استفاده میکنند و باید آموزشهای ضروری به مدیران سطح بالای مملکت داده شود و دانش این افراد در سطح بالایی نگه داشته شود تا ناخواسته اطلاعات ذیقیمتی از آنها درز نکند. علاوه بر تدوین طرحهای توسعهای و سیاستگذاری کلان در موضوع هوش مصنوعی، قانونگذاری در این حوزه نیز باید در سطح ملی و بینالمللی مد نظر قرار گیرد تا هم استفاده صحیح از آن تسهیل شود و هم دغدغههای مربوط به سوءاستفاده از این فناوری پیشرفته کاهش یابد.
تحلیلگران محترم یادداشتهای خود را در محورهای ذیل به آدرس ایمیل فرهنگ دیپلماسی (info@farhangdiplomacy.com) ارسال کنند: آینده هوش مصنوعی در رقابت قدرتها/ هوش مصنوعی و دیپلماسی/ هوش مصنوعی و توسعه اقتصادی