بروس رایدل- ترور انور سادات در چهل سال قبل و معنای آن برای خاورمیانه یادداشتی است که اندیشکده بروکینگز آمریکا به بهانه سالروز مرگ سادات و همزمانی آن با خروج آمریکا از افغانستان منتشر کرده ‌است. بروس رایدل که یکی از تحلیلگران اطلاعاتی آمریکا در آفریقا بوده است،‌ در این یادداشت می‌نویسد چهل سال قبل در شش اکتبر ۱۹۸۰، رئیس‌جمهور مصر انور سادات توسط اسلام‌گرایان در قاهره کشته شد. این ترور عامل تمامی رویدادها و شکل‌گیری تدریجی روندهایی بود که منجر به ناامنی، خشونت و جنگ در خاورمیانه و صدور تروریسم از آن شد. آن‌چه رایدل به آن به‌صورت ضمنی اشاره دارد، مهندسی آمریکا در خاورمیانه و شمال آفریقا است که نابودی تمدن‌های مهم این منطقه را درنظر داشته است. این یادداشت مدرک مستدلی از دخالت نهادهای اطلاعاتی آمریکا در امور داخلی دیگر کشورها است.

به گفته رایدل، او در آن زمان تازه گزارشی داخلی در سازمان سیا منتشر کرده بود که به چشم‌اندازهای آتی جانشینی برای سادات درصورت کشته شدن وی می‌پرداخت. در این گزارش، او این‌گونه ارزیابی کرده ‌است که احتمالاً به‌دلیل توافق صلح یک‌جانبه سادات با اسرائیل، مخالفت‌های شدیدی با او رخ خواهد داد که البته مرگ او را رقم زد. از نظر رایدل، مرگ سادات منجر به جنگ لبنان در سال ۱۹۸۲، ایجاد حزب‌الله و کاشتن دانه‌های شکل‌گیری القاعده شد.

سادات در جوانی دست راست جمال عبدالناصر بود و او ناصر را به جنگ فاجعه‌باری در یمن در سال‌های دهه ۱۹۶۰ کشاند؛ باتلاقی که قاهره در آن گیر افتاد. سپس در سال ۱۹۶۷ وارد جنگ با اسرائیل شد که در سال ۱۹۷۳ سادات و ارتش مصر خود را از جنگ رهانیدند. او رهبری ‌پیش‌بینی‌ناپذیر و متفکر بود. در سال ۱۹۷۷ سازمان سیا سخنرانی مشهور سادات برای دیدار از بیت‌المقدس را به‌عنوان سخنرانی شعاری یک رئیس‌جمهور درنظر گرفت، اما یک هفته بعد سادات در بیت‌المقدس بود و پیمان کمپ‌دیوید را با اسرائیل امضا کرد. جیمی کارتر رئیس‌جمهور وقت آمریکا حمایتی جدی از این پیمان داشت، اما برای اکثر اعراب در نشست سران مریلند این حرکت سادات به‌معنای خیانت به آرمان فلسطین بود و تا سال ۱۹۸۱ او به‌عنوان فردی خائن و مطرود شناخته می‌شد.

رایدل مدعی است آن‌زمان در گزارش خود پیش‌بینی کرده بود پس از سادات، گذار روان و آرامی به حسنی ‌مبارک، معاون رئیس‌جمهور رخ دهد که تقریباً همان چیزی شد که اتفاق افتاد. با مرگ سادات، بیل کیسی، مدیر جدید سازمان سیا گزارش رایدل را دوباره در سراسر واشینگتن تجدید چاپ کرد تا با جلب توجه به تحلیل پیشگویانه‌ سازمان سیا، افکار عمومی از این واقعیت که سازمان سیا مسئول آموزش محافظان سادات بود منحرف کند.

چند هفته بعد آریل شارون، وزیر دفاع وقت اسرائیل از کارشناسان اطلاعات نظامی خود پرسید مبارک درقبال حمله ارتش اسراییل به لبنان که قصد نابودی سازمان آزادی‌بخش فلسطین و بیرون راندن ارتش سوریه از شمال لبنان را دارد چگونه واکنش نشان می‌دهد. پاسخ تحلیلگران سازمان سیا این بود که مبارک کار خاصی انجام نخواهد داد، اما اگر سادات زنده بود واکنش متفاوتی نشان می‌داد و شاید از پیمان صلح برای حفظ شهرت و نیک‌نامی خود صرف‌نظر می‌کرد. بنابراین، شارون با اطمینان از ارزیابی اطلاعاتی آمریکایی، حمله فاجعه‌بار ژوئن سال ۱۹۸۲ را آغاز کرد که منجر به کشتاری فجیع در اردوگاه پناهندگی صبرا و شتیلای فلسطین در ماه سپتامبر، بمب‌گذاری انتحاری آوریل سال ۱۹۸۳ در سفارت آمریکا با مرگ ۶۳ نفر ازجمله ۷ افسر مأمور سازمان سیای آمریکا و بمب‌گذاری پادگان دریایی فرودگاه بیروت در اکتبر سال ۱۹۸۳ با کشته شدن ۲۴۱ تفنگ‌دار، ملوان و سرباز آمریکایی شد.

مرگ سادات، حمله اسرائیل را رقم زد و این حمله، به باور رایدل مقدمه‌ای بر ایجاد حزب‌الله توسط ایران شد که درنهایت اسراییلی‌ها را حتی از جنوبی‌ترین بخش‌های لبنان در سال ۲۰۰۰ بیرون راند. رئیس‌جمهور آمریکا رونالد ریگان، پس‌از بمباران پادگان‌های دریایی، تفنگ‌داران دریایی را از منطقه خارج کرد و سوریه و ایران پیروز میدان شدند. نبیل فهمی، وزیر امور خارجه سابق مبارک، او را به‌عنوان فردی که شاید به‌سبب تجربیاتش با سادات از سیاست‌های بزرگ خودداری می‌کرد توصیف کرده است و به‌نظر فهمی حتی در دفاع نیز مبارک بسیار منفعلانه عمل می‌کرد که عملیات صلح برای «جلیل» نمونه آن است.

در بین افراد دستگیرشده در طراحی ترور سادات در سال ۱۹۸۱ پزشک برجسته مصری به نام ایمان الظواهری توسط پلیس دستگیر شد. ظواهری به‌دلیل داشتن مهارت‌های زبانی و رفتار متمایز، سخن‌گوی توطئه‌گران در زندان شد. با نبود شواهد او را آزاد کردند، اما از آن زمان به بعد به‌خاطر دیگر اقداماتش پیوسته درحال فرار است. ظواهری به‌عنوان معاون اسامه بن‌لادن و جانشین احتمالی او از زمان تولد القاعده، یکی از رهبران ایدئولوگ مهم این گروهک بوده‌است. هدف او تحلیل اراده آمریکا در حمایت از اسرائیل است. او مغز متفکر توطئه مأموریت سه‌گانه در سال ۲۰۰۹ در خوست (khost) در افغانستان بود که منجر به کشته شدن هفت افسر سازمان سیا و یک اردنی شد. او ماه گذشته در پیام صوتی، انتشار کتاب جدیدی را به‌مناسبت بیستمین سالگرد رویداد یازده سپتامبر جشن گرفت.

بروس رایدل، تحلیل‌گر اطلاعاتی سازمان سیا، با نگاه به این پیشینه، درمورد خروج افغانستان شرط می‌بندد که دیر یا زود آمریکا ناگزیر است به کابل بر‌گردد.

ترجمه و تلخیصی از هیئت تحریریه فرهنگ دیپلماسی

تحلیل‌گران محترم یادداشت‌های خود را به آدرس ایمیل فرهنگ دیپلماسی (info@farhangdiplomacy.com) ارسال کنند.