عبدالکریم صادق دوست
رئیس اداره کمیسیون ملی آیسسکو در جمهوری اسلامی ایران
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی اسلامی (آیسسکو) سازمانی بینالمللی است که اعضای آن را کشورهای اسلامی تشکیل میدهند. این سازمان، ۵۴ عضو دارد و مقر مرکزی آن در مغرب است. این سازمان، سازمانی تخصصی وابسته به سازمان همکاری اسلامی است که همانند یونسکو در سازمان ملل عمل میکند. نخستین اقدام عملی در جهت تشکیل آیسسکو در نهمین اجلاس سازمان کنفرنس اسلامی در سنگال (۱۹۷۸) انجام شد. در می ۱۹۸۰ در یازدهمین کنفرانس وزاری خارجه کشورهای اسلامی در اسلام آباد پاکستان، منشور آن تصویب و در سال ۱۹۸۱ در اجلاس مکه مکرمه عملی به وجود آمد. این سازمان در زمینههای آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات فعالیت میکند و زبانهای کاری آن عربی، انگلیسی و فرانسه میباشد. در ماده ۴ منشور آیسسکو، هشت هدف عمده برای فعالیت آن ذکر شده که مهمترین آنها تقویت ارتقاء و تحکیم تفاهم میان ملتها در درون و بیرون سازمان، مشارکت در صلح جهانی، ارائه چهره صحیح از اسلام و فرهنگ اسلامی، ارتقاء گفتگوی میان تمدنها، فرهنگها و مذاهب، و حمایت از تلاشهای مؤسسات آموزشی، علمی و فرهنگی مسلمانان در کشورهای غیرمسلمان (غیرعضو آیسسکو) است. آیسسکو دارای سه رکن اساسی شامل کنفرانس عمومی، شورای اجرایی و مدیریت کل میباشد. در حال حاضر، سالم محمد المالک از عربستان، مدیرکل است که جایگزین عبدالعزیز عثمان التویجری از عربستان شده که ۲۷ سال دبیرکل این سازمان بود.
آیسسکو، تعامل و تأثیرگذاری خود را در سطح جهان اسلام از طریق سازوکارهایی به انجام میرساند که عبارتند از:
برنامه های عمل آیسسکو
برنامه عمل | دورههای آموزشی و کارگاه ها و کنفرانس ها و سمینارها و اجلاس ها | کتابها و پژوهشها |
برنامه عمل یک ساله ۸۲-۱۹۸۳ | ۵ | ۱ |
برنامه عمل دو ساله ۸۴-۱۹۸۵ | ۴۹ | ۲ |
برنامه عمل سه ساله ۸۶-۱۹۸۸ | ۱۸۶ | ۴۷ |
برنامه عمل سه ساله ۹۱-۱۹۸۹ | ۱۹۷ | ۴۱ |
برنامه عمل سه ساله ۹۴-۱۹۹۲ | ۲۷۰ | ۳۲ |
برنامه عمل سه ساله ۹۷-۱۹۹۵ | ۳۰۰ | ۹۰ |
برنامه عمل سه ساله ۹۸-۲۰۰۰ | ۳۲۴ | ۱۲۳ |
برنامه عمل سه ساله ۲۰۰۱-۲۰۰۳ | ۳۶۸ | ۱۸۸ |
برنامه عمل سه ساله ۲۰۰۴-۲۰۰۶ | ۴۲۸ | ۹۰ |
برنامه عمل سه ساله ۲۰۰۷-۲۰۰۹ | ۴۳۳ | ۸۴ |
برنامه عمل سه ساله ۲۰۱۰-۲۰۱۲ | ۵۷۲ | ۱۴۱ |
برنامه عمل سه ساله ۲۰۱۵-۲۰۱۳ | ۵۵۸ | ۱۸۷ |
برنامه عمل سه ساله ۲۰۱۶-۲۰۱۸ | ۲۷۸ | ۳۷ |
مجموع | ۳۹۶۸ | ۱۰۶۳ |
علاوه بر جدول بالا، برنامه عمل سه ساله ۲۰۲۱-۲۰۱۹ و پروژه راهبردی ۲۰۲۷-۲۰۱۹ تازهترین برنامههای سازمان هستند که در حال اجرا هستند. برخی از ظرفیتهای سازمان از این قرار است:
آیسسکو با داشتن ۵۴ عضو، از بزرگترین سازمانهای تخصصی بینالمللی محسوب میگردد که علاوه بر تواناییها و ظرفیتهای فوق، از نظر ظرفیتهای انسانی نیز بسیار غنی است. زیرا بسیاری از کشورهای مهم، پرجمعیت و تأثیرگذار اسلامی عضو این سازمان هستند و به عنوان یک پتانسیل بالقوه از نظر نیروهای متخصص، با برنامهریزی میتوان از این نیروی عظیم انسانی برای گسترش فعالیت و تأثیرگذاری سازمان استفاده کرد. توان بالای اقتصادی در تعداد قابل توجهی از اعضای آیسسکو مانند ایران، کشورهای حوزه خلیج فارس، مالزی و اندونزی و چند کشور دیگر، وجه دیگری از ظرفیتهای این سازمان برای گسترش تعامل با جهان اسلام و ارتقاء ظرفیتهای علمی، فرهنگی و آموزشی کشورهای عضو است؛ ظرفیتی که تا کنون به طور کامل از آن بهره نگرفته است. در مجموع، باید گفت که ظرفیتهایی که آیسسکو برای تعامل با جهان اسلام در جهت دیپلماسی فرهنگی از آن برخوردار است از هر سازمان بینالمللی دیگری بیشتر و گستردهتر است.
در اینجا، به برخی دستاوردهای آیسسکو برای جهان اسلام اشاره میشود. آیسسکو از بدو تأسیس تا کنون، به طور خلاصه، برنامهها و فعالیتهای زیر را به اجرا گذارده است:
علاوه بر این، سازمان در حوزه فرهنگ و ارتباطات راهبردهایی نظیر، «راهبرد کنش فرهنگ اسلامی در غرب»، «راهبرد تقریب مذاهب اسلامی»، «راهبرد تکافل و همکاری فرهنگی در خدمت مسائل توسعهای و تمدنی مسلمانان»، «راهبرد توسعه اطلاعات و ارتباطات در جهان اسلام»، «راهبرد ارتقای توریسم فرهنگی در جهان اسلام» را در سالیان گذشته تدوین و به اجرا گذاشته است. راهبرد فرهنگی جهان اسلام، که بر هویت تمدن اسلامی تأکید دارد، وابستگی و پیوستگی امت اسلامی را با ریشهها و ارزشها و بنیادهای خود عمق میبخشد و سیاست همبستگی اسلامی را از نظر فلسفی، اعتقادی، رفتاری و نیز از لحاظ روشها، شیوهها و ابزارها تحکیم میکند.
آیسسکو به عنوان بخشی از تلاشهایش در کمک به ادامه تحصیل دانشجویان مستعد در تخصصهای مربوط به توسعه در سال تحصیلی ۲۰۱۸-۲۰۱۹ به ۱۳۹ نفر از این کشورها بورسیه تحصیلی اعطاء نمود: اردن، افغانستان، اندونزی، پاکستان، بنگلادش، بنین، بورکینافاسو، چاد، توگو، تونس، سودان، سنگال، عراق، گامبیا، گینه بیسائو، فلسطین، اتحادیه کومور، کامرون، سال عاج، مالی، مالزی، مصر، مراکش، موریتانی، نیجر و یمن. البته، از کشورهای غیرعضو نظیر کامبوج، لائوس، چین، ویتنام، و تایلند نیز از این بورسیه استفاده کردهاند. تایلند عضو ناظر سازمان آیسسکو است. این دانشجویان در سه مقطع کارشناسی، کارشناسیارشد، دکتری با اولویت تخصصهای رشتههای مختلف توسعه از قبیل، مهندسی، فنآوری، داروسازی، علوم کاربردی، علوم کامپیوتر، علوم محیط زیست، بازرگانی و مدیریت، اقتصاد، حقوق، حسابداری و تخصصهای مرتبط با مطالعات عربی و اسلامی از این بورسیهها استفاده کردهاند.
آیسسکو از برگزاری کارگاههای گفتگوی بین ادیان و یکپارچگی دانشجویان مسلمان در دانشگاههای اروپا حمایت میکند. این کارگاهها در ماه می سال جاری میلادی با همکاری اتحادیه دانشگاههای جهان اسلام و سازمان بینالمللی مهاجرت در دانشگاههای میلان، رم، ونیز و پادوا برگزار میشود. این کارگاهها با هدف ارتقاء عمل فرهنگ اسلامی خارج از جهان اسلام، نشر ارزشهای صلح، مبارزه با انواع نفرت، خشونت و تقویت هویت اسلامی در اروپا، در مقابل چالشهای مهاجرت و کمک به دانشجویان مسلمان برای ادغام و یکپارچگی آنان با دانشگاههای اروپا است. آزادی دینی و حقوق بشر، مطالعه رابطه بین امنیت، مهاجرت، پلورالیزم دینی و مدرنیزم و تحلیل روابط میان شرق و غرب، آموزش فنی حرفهای، بازرگانی خارجی از موضوعات این کارگاههاست.
ترویج تشریک مساعی میان دانشمندان علوم اجتماعی، تقویت آموزش و ظرفیتهای مؤسسات علوم انسانی و اجتماعی در کشورهای عضو و تقویت تعامل میان دانشگاهها، مؤسسات و سازمانهای علوم انسانی از طریق تدوین مواد و مطالب مورد نیاز و تقویت پژوهشهای ملی و ظرفیتهای تحقیقاتی در علوم انسانی و اجتماعی را میتوان از عمده برنامههای آیسسکو برای اجرای سیاستهای آموزشی، فرهنگی و علمی خود در جهان اسلام برشمرد. این سازمان از بدو تأسیس تا کنون توانسته به نحو مطلوبی از این ظرفیت استفاده نموده و تأثیرگذاری قابل توجهی در سطح بینالمللی داشته باشد. تهیه و اجرای طرح عملهای متعدد، برگزاری دهها کنفرانس، کارگاه تخصصی و اجلاس عمومی و نیز جلسات و ملاقاتهای گوناگون با سران و مسئولین کشورها و شخصیتهای جهانی و مذهبی و دهها فعالیت دیگر، دلیل روشنی بر تلاش این سازمان در تأثیرگذاری در جهان اسلام و انجام مأموریتهای تخصیصی در این گستره عظیم جغرافیایی است. اگرچه ظرفیتهای بیشتری فراروی این سازمان وجود دارد که با برنامهریزی و همکاری بیشتر اعضاء میتوان از این ظرفیتها استفاده نمود.
به نقل از: مجله فرهنگ دیپلماسی، سال اول، شماره اول، شهریور و مهر ۱۳۹۸، صص۸۷-۸۵